Mài chọn lọc khí cụ Activator di chuyển răng theo chiều trước-sau.

Trong điều trị bằng khí cụ activator, cần mài chọn lọc những vùng nền nhựa tiếp xúc với răng để tạo một khí cụ activator lỏng lẻo trong miệng bệnh nhân. Khí cụ lỏng lẻo sẽ kích thích hoạt động chức năng các cơ trong miệng, giúp duy trì tương quan đúng của hàm trên và hàm dưới theo chiều trước-sau và hướng dẫn sự di chuyển răng và mọc răng. Bài viết này đề cập đến vấn đề mài chọn lọc khí cụ Activator di chuyển răng theo chiều trước-sau. Cùng tìm hiểu.

1. Nguyên tắc chung về tác động lực và mài chọn lọc khí cụ Activator

Trong điều trị bằng khí cụ activator, cần mài chọn lọc những vùng nền nhựa tiếp xúc với răng để tạo một khí cụ activator lỏng lẻo trong miệng bệnh nhân. Khí cụ lỏng lẻo sẽ kích thích hoạt động chức năng các cơ trong miệng, giúp duy trì tương quan đúng của hàm trên và hàm dưới theo chiều trước-sau và hướng dẫn sự di chuyển răng và mọc răng. Cần đưa ra một kế hoạch mài chọn lọc khí cụ activator thật cẩn thận để đem lại kết quả điều trị tốt nhất.

1. Lực tác động từ khí cụ activator lên răng là lực gián đoạn.
2. Hướng di chuyển của răng được xác định trước khi mài chọn lọc khí cụ. Tất cả các mặt nhựa ngăn cản di chuyển răng được mài bớt hay cắt bỏ đi. Sau khi mài chọn lọc, các lực mong muốn sẽ tác động lên các vùng răng đã được xác định và tạo di chuyển răng cần thiết.
3. Cường độ lực tác động phụ thuộc diện tích bề mặt nhựa tiếp xúc với răng. Lực tác động từ nền nhựa lên bề mặt nhỏ của răng sẽ có cường độ lớn hơn lực tỏa ra trên một diện tích tiếp xúc lớn giữa nền nhựa và răng. Mặt nhựa tiếp xúc với răng và chuyển lực từ khí cụ đến răng được gọi là mặt hướng dẫn (guide plane).
4. Việc mài chỉnh tương đối có thể thực hiện trên mẫu hàm thạch cao trong labo nhưng việc mài chỉnh cuối cùng phải được thực hiện trên miệng bệnh nhân. Các bề mặt nhựa ngăn cản di chuyển răng dự định đều được mài bỏ. Dùng thám trâm để kiểm tra vùng nhựa mài đã đủ chưa. Nên để bệnh nhân mang khí cụ vài tuần cho thích nghi, đến lần hẹn thứ hai mới hoàn tất việc mài chọn lọc. Lúc này, các vùng nhựa tiếp xúc với răng sẽ trở nên sáng bóng, các vùng áp đặt lực sẽ dễ dàng nhận ra. Việc mài có thể thực hiện cẩn thận để hướng lực tác động chính xác hơn.

2. Mài chọn lọc để di chuyển răng theo chiều trước-sau

Mục đích:

• Đẩy răng cửa về trước hay kéo lùi răng cửa.
• Di chuyển răng cối về phía gần hay phía xa.

Việc làm nhô hay kéo lùi răng cửa có thể thực hiện bằng cách mài nền nhựa, tạo các mặt hướng dẫn và điều chỉnh cung môi. Cung môi chạm vào răng, làm răng nghiêng về phía lưỡi được gọi là cung môi tác động. Cung môi không chạm vào răng và ngăn cản mô mềm tiếp xúc răng được gọi là cung môi thụ động.

Cung môi tác động có thể tiếp xúc 1/3 nướu mặt ngoài răng cửa để làm trồi răng trong trường hợp cắn hở. Cung môi tiếp xúc ở 1/3 bờ cắn mặt ngoài răng cửa để ngăn chặn trồi răng trong trường hợp cắn sâu.
Cung môi thụ động làm giảm áp lực và sức căng cơ của môi, má đặt trên cung răng, giúp các răng đã được chọn lựa di chuyển về phía môi hoặc má. Khí cụ activator hạng III có miếng nhựa phía môi- tương tự như miếng nhựa phía môi trong khí cụ Frankel- thay cho cung môi (Hình 1).

Đẩy răng cửa về phía môi:

Răng cửa được đẩy ra trước bằng cách đặt nhựa tiếp xúc mặt trong các răng cửa và loại bỏ sức căng của môi lên các răng này bằng một cung môi thụ động hoặc miếng nhựa phía môi.

Có hai cách phủ nhựa mặt trong răng cửa: Phủ nhựa toàn bộ mặt trong răng cửa. Phần nhựa ở vùng gai nướu được mài đi để tránh tạo khoảng hở giữa các răng (Hình 2).

Phủ nhựa 1/3 bờ cắn mặt trong răng cửa. Khi đó, tâm xoay sẽ nằm về phía chóp chân răng (Hình 3).

Đẩy răng cửa về phía lưỡi: Nền nhựa được mài bỏ phần tiếp xúc với mặt trong răng cửa và phần tiếp xúc niêm mạc xương ổ răng (Hình 4).

Nếu cung môi tiếp xúc mặt ngoài răng cửa ở 1/3 bờ cắn, tâm xoay nằm về phía chóp răng. Nếu cung môi tiếp xúc mặt ngoài răng cửa ở 1/3 nướu, tâm xoay di chuyển về hướng 1/3 giữa và 1/3 cổ răng. Trong trường hợp răng cửa hàm trên nghiêng về phía môi và cắn sâu, cần giảm trồi răng cửa trong khi dựng trục răng.

• Thiết kế khí cụ activator cho vùng răng cửa dưới: Thiết kế vùng răng cửa dưới đặc biệt quan trọng. Khí cụ activator thông thường có phần nhựa phủ lên mặt trong các răng cửa dưới và làm nghiêng các răng này về phía môi do tác động hỗ tương giữa hai hàm được xây dựng trong khớp cắn thiết lập. Kiểu di chuyển răng cửa dưới này được chỉ định trong trường hợp răng cửa dưới nghiêng về phía lưỡi do cường cơ cằm và môi dưới nằm giữa răng cửa trên và răng cửa dưới. Kiểu di chuyển này chống chỉ định khi răng cửa dưới nghiêng về phía môi. Nếu cần nghiêng răng cửa dưới về phía môi, nền nhựa phủ toàn bộ mặt trong răng cửa hoặc chỉ phủ mặt trong ở 1/3 bờ cắn, dùng cung môi thụ động. Trong trường hợp cắn hở, không phủ nhựa lên trên bờ cắn răng cửa dưới. Trong trường hợp cắn sâu, cần phủ nhựa lên bờ cắn các răng cửa dưới để làm lún các răng này. Nếu cần giữ nguyên vị trí các răng cửa dưới thì nhựa phủ mặt trong, bờ cắn và một phần mặt ngoài các răng cửa dưới, chỉ mài nhựa phần gai nướu. Nếu cần kéo lui hoặc dựng trục các răng cửa dưới thì nền nhựa không tiếp xúc mặt trong các răng cửa dưới, một phần mặt ngoài các răng này tiếp xúc với nền nhựa. Trong trường hợp cắn sâu, răng cửa dưới được phủ nhựa từ bờ cắn đến mặt ngoài để di chuyển răng cửa dưới về phía lưỡi và ngăn trồi răng. Trong trường hợp cắn hở, nhựa không phủ bờ cắn, cung môi dạng hoạt động di chuyển răng cửa dưới về phía lưỡi và làm trồi răng (Hình 5, 6).

• Thiết kế khí cụ activator cho vùng răng cửa trên: Trong trường hợp cắn sâu, bờ cắn răng cửa trên được phủ nhựa. Trường hợp cắn hở, không phủ nhựa ở bờ cắn răng cửa trên để các răng cửa trên trồi. Nếu cần đẩy răng cửa trên về trước, nhựa tiếp xúc hoàn toàn mặt trong các răng này. Nếu cần kéo lui răng cửa trên, nhựa tiếp xúc mặt trong các răng này được mài đi và dùng cung môi tác động. Trong khi kéo lui các răng cửa trên, các răng này sẽ bị trồi lên. Trong trường hợp cắn sâu, cần ngăn chặn răng cửa trồi bằng nền nhựa phủ mặt ngoài răng cửa và tiếp xúc với bờ cắn. Phần nhựa hướng dẫn mặt ngoài bờ cắn sẽ hướng dẫn răng cửa đi về phía lưỡi và không cho chúng trồi lên (Hình 7).

Di chuyển các răng sau theo chiều trước – sau:

Các răng cối có thể di chuyển về phía gần hay phía xa tùy theo vị trí mặt hướng dẫn (guide plane). Để di chuyển răng cối về phía xa, mặt nhựa tiếp xúc răng ở phía trong – gần. Mặt hướng dẫn chỉ kéo dài đến chỗ lồi nhất trong mặt phẳng gần – xa. Di xa răng cối được chỉ định trong điều trị hạng II không nhổ răng (Hình 8).

Để di chuyển răng cối về phía gần, cần dùng mặt nhựa hướng dẫn tiếp xúc răng ở phía trong – xa (Hình 9).

Di gần các răng sau hàm trên được chỉ định trong điều trị hạng III không có răng chen chúc. Trong điều trị hạng II, mặt hướng dẫn các răng sau hàm dưới làm di gần răng và nới rộng cung răng.

Nguồn tham khảo: Sách chỉnh hình răng mặt, khí cụ tháo lắp –  Bộ môn Chỉnh hình răng mặt, Trường Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh