Khí cụ duy trì tháo lắp – Đại cương.

Chỉnh hình không chỉ quan tâm đến việc di chuyển răng, xương đến vị trí mong muốn mà còn cần cả quá trình duy trì kết quả đạt được sau quá trình điều trị. Như vậy, thời gian duy trì thật sự cần thiết sau quá trình chỉnh hình. Khớp cắn ổn định sau điều trị là một trong những yếu tố giúp duy trì kết quả. Cùng tìm hiểu những khái niệm sơ lược nhất liên quan đến dạng khí cụ duy trì tháo lắp trong Nha khoa.

1. Mở đầu về khí cụ duy trì tháo lắp

Chỉnh hình không chỉ quan tâm đến việc di chuyển răng, xương đến vị trí mong muốn mà còn cần cả quá trình duy trì kết quả đạt được sau quá trình điều trị. Như vậy, thời gian duy trì thật sự cần thiết sau quá trình chỉnh hình. Khớp cắn ổn định sau điều trị là một trong những yếu tố giúp duy trì kết quả. Trong một số trường hợp, khớp cắn đã được điều trị là yếu tố chính giúp duy trì kết quả. Ví dụ như cắn chéo răng cửa, sau khi điều trị các răng cửa nhảy khớp và đạt được độ cắn chìa và cắn phủ thích hợp. Chính độ cắn phủ và cắn chìa đạt được là yếu tố duy trì tránh tái phát cắn chéo.

Đa số trường hợp còn lại cần quan tâm đến vấn đề duy trì kết quả. Mục đích của duy trì kết quả là giúp mô nướu và mô nha chu có thời gian để tái cấu trúc khi răng đã thay đổi vị trí. Hơn nữa, thời gian duy trì là cần thiết để mô mềm vùng miệng – mặt thiết lập thăng bằng mới sau quá trình di chuyển răng- xương. Đối với những bệnh nhân đang trong giai đoạn tăng trưởng, quá trình tăng trưởng còn có thể làm thay đổi kết quả điều trị do vậy cần duy trì đến cuối thời kỳ tăng trưởng.

Lưu ý rằng duy trì không phải là cố định răng vào vị trí mong muốn mà lại không ổn định về mặt khớp cắn chức năng. Nguyên tắc là sau khi điều trị chỉnh hình, các răng được sắp xếp đều đặn vào vị trí ổn định khớp cắn trước khi bắt đầu quá trình duy trì. Thật sự không sinh lý nếu giữ cố định răng ở vị trí không ổn định về mặt khớp cắn. Và như vậy đó không là quá trình duy trì mà là quá trình cố định răng.

Duy trì kết quả cũng có tính chất tương đối. Ngay những trường hợp chen chúc răng trước, sau quá trình điều trị các răng được sắp xếp đều đặn và vào đúng khớp cắn nhưng theo thời gian các răng trước cũng có thể hơi chen chúc trở lại. Như vậy đôi lúc cần duy trì vĩnh viễn những trường hợp chen chúc răng trước nếu hoàn toàn không muốn răng bị dịch chuyển sau này theo thời gian.

Có hai loại khí cụ duy trì: tháo lắp và cố định. Trong phạm vi cuốn sách này chúng tôi chỉ đề cập đến khí cụ duy trì tháo lắp.

2. Phân loại trên lâm sàng

2.1. Khí cụ di chuyển răng hoặc khí cụ chức năng chuyển thành khí cụ duy trì

Các khí cụ tháo lắp được sử dụng để điều trị thỉnh thoảng có thể chuyển thành khí cụ duy trì bằng cách giảm tác động của các thành phần tạo lực, thêm nhựa để giữ không cho tác động lực của các lò xo hoặc ốc nới rộng.

Ví dụ khí cụ tháo lắp có lò xo chữ Z đẩy răng trước cắn chéo. Sau khi răng cắn chéo nhảy khớp, giảm lực tác động lò xo và khí cụ có thể được sử dụng như là khí cụ duy trì.

Trong điều trị sai khớp cắn hạng II bằng khí cụ tác động, sau khi kết quả đã đạt được có thể sử dụng khí cụ chức năng như là khí cụ duy trì để duy trì kết quả sau điều trị.

2.2. Khí cụ Hawley duy trì

Khí cụ Hawley nguyên thủy được dùng để giữ các răng đúng vị trí mong muốn, sau khi điều trị chỉnh hình. Khí cụ Hawley căn bản gồm có hai móc Adams, cung môi và nền nhựa. Móc Adams trên răng cối lớn thứ nhất giúp giữ dính khí cụ. Cung môi ôm đều mặt ngoài các răng cửa. Nền nhựa nằm ở mặt trong: phủ niêm mạc khẩu cái hàm trên hay niêm mạc mặt lưỡi hàm dưới. Nền nhựa đi ngang qua mức đường vòng lớn nhất các răng sau và ngang cổ răng các răng trước hoặc phủ lên cingulum các răng trước.

2.3. Biến thể của khí cụ Hawley duy trì

Tùy theo từng trường hợp lâm sàng cụ thể, khí cụ duy trì được phác họa khác nhau. Móc Adams thường gây vướng cộm khớp cắn do đó đối với khí cụ duy trì không thực sự cần những móc lưu giữ tốt như móc Adams, móc Delta… nên tránh những móc dễ gây cộm khớp cắn vì có thể dịch chuyển hàm dưới hoặc dịch chuyển răng không mong muốn sau quá trình điều trị.

Như vậy, khi phác họa khí cụ duy trì, cần xác định tương quan khớp cắn sau khi điều trị để móc hoặc cung môi tránh băng ngang qua mặt nhai gây cộm khớp cắn và cũng tránh băng ngang qua vùng có nhổ răng nhằm hạn chế tái phát khe hở do nhổ răng.

• Khí cụ duy trì Beggs: Khí cụ duy trì Beggs tránh sử dụng móc trên răng cối để hạn chế vướng cộm khớp cắn. Thay vì cung mỗi ngắn băng qua mặt nhai, khí cụ có cung môi dài với chân cung mỗi đi qua phía xa của răng cối hàm trên. Khí cụ này có ưu điểm là tránh vướng cộm khớp cắn nhưng khó điều chỉnh (Hình 4).

• Các dạng khí cụ duy trì khác:
  • Khí cụ duy trì gồm cung môi dài và hai đoạn dây phía trước nối cung môi vào nền nhựa giúp ổn định cung môi phía trước theo chiều đứng. (Hình 5).

• • Khí cụ duy trì gồm cung mỗi dài đi từ phía xa răng cối sau cùng, thường là răng cối thứ hai hàm trên, giúp duy trì và kiểm soát toàn bộ cung răng. Cung môi dài không băng ngang qua mặt nhai các răng nên không gây cản trở khớp cắn. Cung bù trừ của cung môi không nên đặt ở vị trí răng nanh trong trường hợp muốn kiểm soát răng nanh lệch ngoài. Để giúp ổn định cung môi thường có thêm 2 đoạn dây phía trước được gắn vào cung môi. Hai móc vòng ở phía xa răng sau cùng được hàn vào cung môi để tăng độ lưu giữ cho khí cụ và cũng không gây cản trở khớp cắn, vì móc vòng không băng ngang qua mặt nhai các răng (Hình 6).

• • Khí cụ duy trì có thể gồm cung môi dài được hàn với thanh ngang của móc Adams (Hình 7).

• • Khí cụ duy trì kiểm soát răng nanh hàm trên: (Hình 8) có hai thanh kim loại hàn phía xa hoặc phía gần của cung môi ngắn, để kiểm soát răng nanh hàm trên sử dụng trong trường hợp răng nanh hàm trên ban đầu có vị trí lệch ngoài.

• • Khí cụ duy trì có cung môi có nhựa bao xung quanh: Nhựa trong bao phủ cung môi, hoặc ôm chặt mặt ngoài, mặt trong và vùng kẽ giữa các răng các răng trước. Như vậy vị trí các răng được duy trì rất tốt (Hình 9).

• • Khí cụ duy trì có cung môi biến đổi: Cung môi được nhựa bao xung quanh hoặc cung môi được làm bằng nhựa (Hình 10).

• • Khí cụ duy trì kiểm soát độ cắn sâu: Khí cụ duy trì loại này được phác họa tương tự khí cụ duy trì thông thường. Tuy nhiên nền nhựa phủ đến mặt trong các răng trước hàm trên thành mặt phẳng cắn giúp kiểm soát độ
    cắn phủ vùng răng trước. Khi mang khí cụ, răng cửa chạm vào nền nhựa của khí cụ duy trì tránh tái phát cắn sâu nhưng nền nhựa này không làm hở khớp răng sau (Hình 11 A,B,C).

• • Mảng duy trì (vacuum-formed retainer): Với những tấm nhựa, nhờ máy ép chân không có thể sử dụng làm máng duy trì. Máng duy trì là khí cụ duy trì hoàn hảo đối với những trường hợp điều trị răng xoay. Tuy nhiên, máng duy trì phủ toàn bộ cung răng hàm trên/ hàm dưới do đó ngăn cản các răng hàm trên và hàm dưới gài khớp tốt với nhau. Trường hợp còn khe hở nhỏ nào đó ở vùng răng cối sau khi tháo khâu hoặc ở vị trí có nhổ răng trước đó, khó đóng kín khe hở này bằng máng duy trì (Hình 12).

Nguồn tham khảo: Sách chỉnh hình răng mặt, khí cụ tháo lắp –  Bộ môn Chỉnh hình răng mặt, Trường Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh