Mãn kinh là giai đoạn cuối cùng của chu kỳ sinh sản ở phụ nữ. Thông thường, mãn kinh xảy ra khi phụ nữ đạt độ tuổi trung bình từ 45 đến 55 tuổi, nhưng cũng có thể xảy ra sớm hơn hoặc muộn hơn tùy thuộc vào từng người. Mãn kinh xảy ra khi sản xuất hormone nữ (estrogen và progesterone) giảm dần và kết thúc, khiến cho phụ nữ không còn có khả năng sinh sản. Dưới đây là một số biện pháp điều trị và phòng ngừa các rối loạn tiền mãn kinh và mãn kinh hiệu quả.
1. Điều trị mãn kinh ở phụ nữ
Như chúng ta đã nói ở trên, điều trị mãn kinh không phải là điều trị y tế bởi vì mãn kinh là hiện tượng sinh lý tự nhiên khi người phụ nữ bước vào lứa tuổi trên 45. Chính vì vậy, điều trị mãn kinh chỉ bao gồm:
1.1. Về mặt tâm lý:
- Cung cấp cho bệnh nhân những hiểu biết cần thiết về hiện tượng mãn kinh, giải thích để họ biết rằng đây là một chuyển biến tự nhiên không thể tránh khỏi và không có gì phải quá lo lắng về những thay đổi trong cơ thể.
- Hướng dẫn bệnh nhân về sự thích nghi với những thay đổi và tạo một môi trường tình cảm, tâm lý thích hợp, giảm bớt những căng thẳng trong đời sống vào giai đoạn mãn kinh.
- Cần giải thích rõ các bệnh ung thư có thể xảy ra cho phụ nữ ở tuổi mãn kinh, cố gắng tập trung hướng dẫn khám và làm xét nghiệm để tầm soát sớm các bệnh ung thư như ung thư cổ tử cung, ung thư vú,…
1.2. Về mặt triệu chứng:
Điều trị triệu chứng nổi bật ở bệnh nhân và dự phòng các bệnh tim mạch và bệnh loãng xương bằng các biện pháp thích hợp.
1.3. Liệu pháp nội tiết thay thế (Hormone Replacement Treatment – HRT):
Liệu pháp này giúp bổ sung một lượng estrogen vào cơ thể qua nhiều con đường khác nhau (viên uống, miếng dán, kem bôi…) nhằm giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng mãn kinh. Tuy nhiên, sử dụng liệu pháp này cần được sử chỉ định và theo dõi chặt chẽ bởi nếu cơ thể thừa estrogen sẽ làm tăng nguy cơ mắc nhiều căn bệnh nguy hiểm, trong đó có ung thư.
Estrogen được sử dụng đơn độc sẽ kích thích nội mạc tử cung, có thể dẫn đến tăng sản nội mạc tử cung hoặc làm gia tăng nguy cơ ung thư thân tử cung. Do đó, trong liệu pháp thay thế hormone, người ta thường dùng estrogen kèm theo với progesteron để giảm thiểu nguy cơ trên.
Hội mãn kinh Bắc Mỹ (North American Menopause Society – NAMS) tiến hành một nghiên cứu mang tên KEEPS từ 2007 đến 2011 trên 727 phụ nữ khỏe mạnh ở độ tuổi 42-59. Sau nghiên cứu NAMS này đã đưa ra kết luận: HRT là phương pháp điều trị chấp nhận được và an toàn cho phụ nữ khỏe mạnh có triệu chứng cơ năng của mãn kinh, trong độ tuổi 50-59 và mới mãn kinh dưới 10 năm.
- Lợi ích:
– Điều trị tốt các triệu chứng cơ năng của mãn kinh
– Đối với tim mạch: HRT có khả năng làm giảm thiểu nguy cơ bệnh tim mạch, giảm thiểu nguy cơ của đái tháo đường và có tác dụng tích cực trên biến dưỡng chất béo, nhờ đó bảo vệ tim mạch. Hiệp hội mãn kinh quốc tế IMS(International menopause society) không khuyến cáo bắt đầu HRT trên phụ nữ lớn hơn 60 tuổi và HRT cũng không thích hợp đối với những phụ nữ đã mắc bệnh mạch vành.
– Đối với loãng xương: HRT được xem là cách điều trị hàng đầu để dự phòng loãng xương ở phụ nữ mãn kinh dưới 60 tuổi và có nguy cơ gãy xương.
– Giảm và làm chậm xuất hiện sa sút trí tuệ (bệnh Alzheimer)
- Nguy cơ:
– Ung thư vú: việc tăng tỉ lệ ung thư vú ở phụ nữ sử dụng HRT chủ yếu là do Progestogen và thời gian sử dụng. Tuy nhiên, theo một nghiên cứu mang tên WHI (Womens health initiative) năm 2002 công bố thì việc sử dụng estrogen/progestin chỉ làm tăng ung thư vú sau 5 năm sử dụng.
– Ung thư nội mạc tử cung: Estrogen làm quá sản nội mạc tử cung.
– Bệnh huyết khối: HRT cần được sử dụng trước khi có tổn thương nội mô mạch máu.
Hiện tượng chảy máu âm đạo trở lại một cách đều đặn theo quy trình dùng thuốc, hiện tượng này được gọi là “sự chảy máu thu hồi”, thường kéo dài chỉ vài ba ngày, với lượng máu có màu nhạt hơn và ít hơn kinh nguyệt bình thường. Giảm hoặc mất đi khi điều chỉnh hàm lượng thuốc.
2. Nguyên tắc sử dụng liệu pháp:
- Thời gian sử dụng tùy thuộc vào thể trạng và yêu cầu của từng người.
- Phối hợp Estrogen/Progestogen nếu còn tử cung.
- Để giống với sinh lý, Estrogen được dùng là tự nhiên hoặc giống với tự nhiên.
3. Chống chỉ định sử dụng nội tiết:
(Theo phác đồ điều trị sản phụ khoa – BV Từ Dũ 2015, tr208)
- Có ung thư hay nghi ngờ ung thư.
- Có thai hay nghi ngờ có thai.
- Có khối u liên quan đến nội tiết.
- Đã bị viêm tắc tĩnh mạch hay động mạch.
- Đang bị xuất huyết âm đạo bất thường nhưng chưa chẩn đoán được nguyên nhân.
Như vậy, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, khi sử dụng HRT thì cần phải bắt đầu sớm, cho phụ nữ dưới 60 tuổi, mãn kinh dưới 10 năm với lợi ích nhiều hơn và tác dụng không mong muốn rất ít. Khi sử dụng HRT cần cân nhắc tư vấn để phụ nữ tuổi mãn kinh sử dụng đúng loại nội tiết phù hợp. Sử dụng phối hợp E/D là một lựa chọn an toàn và hiệu quả để điều trị các triệu chứng mãn kinh.
4. DỰ PHÒNG
4.1. Giai đoạn tiền mãn kinh:
Việc chăm sóc sức khỏe trong thời kỳ tiền mãn kinh nên bắt đầu khi người phụ nữ bắt đầu bước sang tuổi 35, khi cơ thể bắt đầu chuyển mình sang thời kỳ mới giúp giảm nhẹ những triệu chứng khó chịu trong thời kỳ tiền mãn kinh.
Bảo vệ sức khỏe thời kỳ tiền mãn kinh cũng không thể tách khỏi nguyên tắc bảo vệ sức khỏe thông thường. Phụ nữ cần cân bằng chế độ dinh dưỡng, ăn uống đầy đủ các chất, nên ăn cơm gạo trắng thường ngày có xen lẫn gạo lức để bổ sung nhiều vitamin nhóm B; Bổ sung lượng calci có trong bơ sữa, sữa chua giúp làm giảm thay đổi tính khí, đau đầu, tăng lượng magne có trong trái cây, rau quả, đồng thời qua đó tăng lượng serotonin giúp giảm stress. Nên ăn dưa hấu để cung cấp một phần chất xơ và nước sẽ giúp cơ thể chống được táo bón và đặc biệt cơ thể cần một lượng nước cho cơ thể.Tránh các thức ăn có nhiều muối, dùng nhiều thức ăn giàu kali như cam, quýt, chuối, tránh các chất kích thích như rượu, bia, cà phê, thuốc lá.
Bên cạnh đó, cần tập thể dục thể thao thường xuyên để duy trì sự dẻo dai của hệ xương cơ và giúp máu tuần hoàn đều khắp cơ thể. Thể dục với các bài tập phù hợp sẽ giúp duy trì vóc dáng gọn gàng, giúp tinh thần minh mẫn, lạc quan…
4.2. Dự phòng các vấn đề sau khi mãn kinh:
- Loãng xương
Theo một cuộc khảo sát, phụ nữ sau mãn kinh cũng sẽ thường phủ nhận các nguy cơ về sức khỏe của mình. Điều này sẽ càng làm cho tình trạng loãng xương (và các tình trạng bệnh khác sau mãn kinh) trở nên tệ hơn vì phụ nữ sẽ không thực hiện các biện pháp bảo vệ xương cũng như sức khỏe của mình, ví dụ như ăn chế độ ăn giàu canxi, thực hiện các bài tập có lực cản với tạ và hạn chế tiêu thụ muối cũng như các loại đồ uống làm giảm lượng canxi trong xương (như rượu bia, soda, cafe).
- Đái tháo đường
Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ đưa ra khuyến nghị rằng: nên kiểm tra bệnh tiểu đường mỗi 3 năm một lần, bắt đầu từ khi bước sang tuổi 45. Điều này đặc biệt đúng nếu bị thừa cân.
- Bệnh tim mạch
Bằng cách thực hiện các thói quen tốt cho sức khỏe, ví dụ như cai thuốc lá, ăn chế độ ăn nhiều rau quả và luyện tập thể thao 30 phút/ngày có thể sẽ làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
- Ung thư vú
Với một phụ nữ 30 tuổi, nguy cơ có thể sẽ mắc ung thư vú trong vòng 10 năm tới là 1/227. Nhưng ở độ tuổi 60, nguy cơ sẽ tăng lên là 1/28.
Yếu tố nguy cơ lớn nhất của bệnh ung thư vú có thể kiểm soát được đó chính là tình trạng tăng cân sau mãn kinh. Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ khuyến nghị nên luyện tập thể thao với mức độ vừa phải trong vòng 150 phút mỗi tuần để kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ ung thư vú.
- Các loại ung thư khác
Hạn chế sử dụng liệu pháp hormone không cần thiết.
Duy trì cân nặng khỏe mạnh theo Chỉ số khối cơ thể. Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày. Hạn chế sử dụng rượu bia, tránh ra khói thuốc lá.
Ăn nhiều thực phẩm giàu folat như các loại đậu, các loại rau xanh đậm,…
Bổ sung đầy đủ vitamin D: tắm nắng buổi sáng ít nhất 10-15 phút mỗi tuần. Tuy nhiên đối với những phụ nữ dễ bị cháy nắng hoặc có tiền sử gia đình bị ung thư da thì nên bổ sung vitamin D thông qua thực phẩm hoặc các dạng thuốc khác. Theo khuyến cáo, phụ nữ từ 51-70 tuổi nên bổ sung 400UI vitamin D mỗi ngày, và 600UI sau tuổi 71.Ăn nhiều rau củ quả, bổ sung Calci hằng ngày từ 1200mg sau tuổi 50.
- Các vấn đề về tiểu tiện
Một số biện pháp có thể thực hiện để dự phòng tình trạng tiểu tiện không tự chủ: luyện tập bài tập Kegel, uống nhiều nước và đi vệ sinh trước và sau khi quan hệ tình dục.
- Các bệnh về gan
Theo các nghiên cứu trên động vật, estrogen cũng có liên quan đến các bệnh về gan do vậy phụ nữ cũng sẽ dễ mắc các bệnh về gan do rượu, viêm gan do rượu và tử vong vì xơ gan hơn.
Đối với những phụ nữ sinh trong khoảng thời gian từ 1945 đến 1965, thì Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ khuyến cáo rằng, nên đi kiểm tra viêm gan C vì đây là loại virus có thể gây ra những ảnh hưởng rất lớn đến gan.
Ngoài ra còn dự phòng một số rối loạn khác như: các rối loạn về ăn uống, các bệnh về răng miệng, các rối loạn giấc ngủ…
Nguồn tham khảo
- Phòng ngừa các rối loạn mãn kinh ở phụ nữ – Vinmec.com
Leave a Reply