Phục hồi chức năng cho trẻ bị di chứng viêm não

Viêm não là bệnh truyền nhiễm cấp tính. Bệnh có đặc điểm lâm sàng là hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân nặng cùng với sự phát triển của viêm não tuỷ nặng và tỷ lệ tử vong cao. Nguyên nhân thường do virus hoặc vi khuẩn. Trẻ bị di chứng viêm não thường bị hạn chế phát triển về tâm thần, vận động, cảm giác, giác quan…

Viêm não là bệnh lý rất nguy hiểm, đặc biệt là viêm não ở trẻ nhỏ. Bệnh có thể gây ra các biến chứng nặng nề sau này hoặc gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

1. Chẩn đoán trẻ bị di chứng viêm não

1.1. Các công việc của chẩn đoán

– Hỏi bệnh: Tiền sử bị viêm não đã được chẩn đoán và điều trị (tại bệnh viện các tuyến).

– Khám và lượng giá chức năng

+ Chậm phát triển tâm thần – vận động ở các mức độ: Trắc nghiệm Denver, Raven: đánh giá mức độ chậm phát triển về các lĩnh vực vận động thô, tinh, ngôn ngữ, cá nhân – xã hội.

– Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng:

MRI: Hình tổn thương não cũ (tăng lượng dịch khoang dưới nhện…) không có khối choán chỗ.

1.2. Chẩn đoán xác định

Lâm sàng

– Hội chứng nhiễm khuẩn nhiễm độc toàn thân: Sốt cao đột ngột liên tục, nhức đầu nhiều, rối loạn ý thức, hôn mê.

– Hội chứng tinh thần kinh: Lúc đầu là những dấu hiệu của tổn thương não lan toả với rối loạn ý thức ở các mức độ khác nhau, về sau có thể có những biểu hiện của hội chứng thần kinh khu trú. Có hội chứng màng não.

+ Trương lực cơ: Tăng
+ Phản xạ gân xương: Tăng
+ Vận động nhãn cầu: có rối loạn hay không?
+ Khám thần kinh: Phát hiện liệt TK nội sọ hay không?

– Rối loạn thần kinh thực vật nặng: Da lúc đầu là xung huyết đỏ và sau thay đổi thất thường lúc đỏ lúc xanh tái, vã mồ hôi, rối loạn hô hấp và tuần hoàn.

Xét nghiệm đặc hiệu:
– Phân lập virus (trong 2-3 ngày đầu) từ máu.
– Dịch não tuỷ thay đổi
– Phản ứng huyết thanh: Có thể làm phản ứng kết hợp bổ thể (dương tính từ tuần thứ 2) hoặc phản ứng ngưng kết hồng cầu và phản ứng trung hoà (dương tính kéo dài nhiều tháng sau). Phương pháp miễn dịch men (ELISA) là phương pháp được áp dụng rộng rãi có độ nhạy và độ đặc hiệu cao.

– Chẩn đoán hình ảnh: Chụp cắt lớp vi tính và cộng hưởng từ thấy giảm tỷ trọng lan toả, các khe cuốn não rộng, hệ thống não thất hơi xẹp, không bao giờ thấy dấu hiệu của khối choán chỗ.

3. Chẩn đoán phân biệt

– Hội chứng não cấp

Do rối loạn chuyển hoá dẫn tới giảm đường máu (hôn mê hạ đường huyết), do rối loạn nước và điện giải nặng (Na, K, Ca), trẻ suy dinh dưỡng nặng có rối loạn tuần hoàn não cấp. Hội chứng não cấp do rối loạn chuyển hoá cũng có hôn mê nhưng ít thấy hội chứng khu trú, dịch não tuỷ ít khi có thay đổi.

– Viêm màng não mủ hoặc viêm màng não lao
Không có hội chứng não, dịch não tuỷ có biến đổi bệnh lý. Áp xe não, u não
Dựa vào chụp CT scanner não

3. Phục hồi chức năng và điều trị cho trẻ bị di chứng viêm não

3.1. Nguyên tắc phục hồi chức năng và điều trị

– Can thiệp sớm ngay khi đang điều trị viêm não

– PHCN toàn diện tuỳ thuộc vào giai đoạn của bệnh: Nhiệt trị liệu, vận động trị liệu, điện trị liệu, dụng cụ chỉnh hình

3.2. Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng cho trẻ bị di chứng viêm não

3.2.1. Giai đoạn khởi phát và toàn phát

– Mục đích: chống teo cơ, loét do đè ép, phòng ngừa biến dạng khớp, viêm phổi thứ phát…

– Kỹ thuật: thay đổi tư thế, đặt tư thế tốt, vỗ rung phổi, vận động thụ động và chủ động.

3.2.2. Giai đoạn phục hồi

– Mục tiêu: Ngăn ngừa teo cơ, co rút, biến dạng khớp, duy trì và gia tăng cơ lực, duy trì tầm hoạt động khớp.

– Kỹ thuật:

+ Điện trị liệu: (tham khảo bài Bại não thể co cứng)

+ Vận động:

– Tập vận động theo tầm ở các khớp.

– Các bài tập tạo thuận vận động

– Tư thế nằm, ngồi đúng.

– Vận động tăng tiến từ thụ động đến có trợ giúp và chủ động.

+ Hoạt động trị liệu:

Tập cầm nắm

Kỹ năng sinh hoạt hàng ngày

+ Ngôn ngữ trị liệu:

Kỹ năng giao tiếp sớm

Kỹ năng hiểu và diễn đạt ngôn ngữ

+ Dụng cụ chỉnh hình: nẹp bàn tay, nẹp chân.

3.2.3. Giai đoạn di chứng

– Mục tiêu: tăng cường cơ lực, vận động chức năng và phòng co rút biến dạng

– Kỹ thuật: vận động trị liệu, điện trị liệu, hoạt động trị liệu, dụng cụ chỉnh hình.

3.3. Thuốc

– Thuốc giảm đau: cho trước khi tập 30 phút nếu trẻ bị đau do tập
– Các thuốc hỗ trợ thần kinh như Citicolin, DHA, EHA, Vitamin nhóm B… – Can xi và vitamin D điều trị khi có còi xƣơng kèm theo
– Vitamin tổng hợp giúp tăng cường thể lực

3.4. Phẫu thuật chỉnh hình

– Chỉ định khi trẻ bị co rút nặng, tiên lượng sau phẫu thuật trẻ sẽ tốt hơn (ví dụ: co rút gân Achille)

Lưu ý: sau phẫu thuật trẻ phải được tiếp tục tập VLTL và đeo dụng cụ chỉnh hình

4. Theo dõi và tái khám cho trẻ bị di chứng viêm não

Bệnh nhân cần được khám và điều trị liên tục, đặc biệt trong năm đầu, với chương trình điều trị tại Viện và tại nhà (lồng ghép vào chương trình PHCNDVCĐ) cho đến khi đạt được mục tiêu điều trị về tình trạng chức năng và và hòa nhập cộng đồng.