Tổng quan về hệ miễn dịch cơ thể người

Miễn dịch học là một lĩnh vực nghiên cứu về hệ thống miễn dịch của cơ thể, tập trung vào cách thức cơ thể đối phó với các tác nhân gây bệnh. Hệ thống miễn dịch của con người có vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh từ môi trường bên ngoài. Dưới đây là bức tranh tổng quan về hệ miễn dịch cơ thể người.

1. Giới thiệu về hệ miễn dịch

Theo Viện Khoa học Y tế Mỹ (NIH), miễn dịch học là “nghiên cứu về cách mà hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng với các tác nhân bên ngoài như vi khuẩn, virus và các chất gây bệnh khác, cũng như cách hệ thống miễn dịch giữ và bảo vệ sức khỏe của cơ thể”.
Miễn dịch học đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe con người. Hệ thống miễn dịch trong cơ thể con người giúp ngăn chặn các tác nhân bên ngoài, bao gồm vi khuẩn, virus và tế bào ung thư, tấn công và gây hại cho cơ thể. Chúng giúp cơ thể phục hồi sau khi bị mắc các bệnh nhiễm trùng. Đồng thời, miễn dịch học cũng có vai trò quan trọng trong phòng ngừa và điều trị các bệnh tật, đặc biệt trong việc sản xuất các loại vắc-xin và thuốc. Nghiên cứu miễn dịch học đã đưa đến sự hiểu biết về cách phát triển các phương pháp đối phó với bệnh tật, từ đó giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và tăng tuổi thọ của con người.

2. Các loại đáp ứng miễn dịch

Hệ miễn dịch của cơ thể con người có thể đáp ứng với nhiều loại tác nhân gây bệnh, tạo ra các loại đáp ứng miễn dịch khác nhau. Có hai loại đáp ứng miễn dịch chính: đáp ứng miễn dịch tự nhiên (bẩm sinh), đáp ứng miễn dịch thu được (thích nghi).

2.1 Đáp ứng miễn dịch tự nhiên

Đáp ứng miễn dịch tự nhiên phản ứng gần như ngay lập tức với vi khuẩn và tế bào bị tổn thương, các lần tiếp xúc lặp đi lặp lại sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch tự nhiên tương tự nhau. Các receptor của miễn dịch tự nhiên đặc hiệu cho các cấu trúc chung của từng nhóm tác nhân và không phân biệt sự khác biệt giữa chúng. Các thành phần chính của miễn dịch tự nhiên bao gồm:

• Rào cản vật lý và hóa học như niêm mạc, các hóa chất kháng vi khuẩn được sản xuất tại bề mặt niêm mạc.
• Các tế bào thực bào (neurophils, macrophages), tế bào tua (DCs), tế bào mast, tế bào tiêu diệt tự nhiên (NK cells) và các tế bào lympho khác của hệ miễn dịch (Innate lymphoid cells).
• Các protein trong máu, bao gồm các thành phần của hệ thống bổ thể và các chất trung gian của phản ứng viêm.

Miễn dịch tự nhiên chiến đấu chống lại vi khuẩn bằng hai cách  chính:

• Phản ứng viêm: Tiêu diệt vi khuẩn nhờ quá trình thực bào, hoạt hoá bổ thể với sự tham gia của các tế bào miễn dịch.
• Các phản ứng khác viêm: Ngăn chặn sao chép virus hoặc giết các tế bào bị nhiễm virus.

Khi hệ thống miễn dịch tự nhiên bị suy yếu hoặc bất thường sẽ dẫn đến các bệnh lý liên quan như: Bệnh u hạt mạn tính (CGD – khiếm khuyết các tế bào thực bào), phù mạch di truyền (thiếu hụt bổ thể),…

2.2 Đáp ứng miễn dịch thu được

Đáp ứng miễn dịch thu được là hệ thống phòng thủ chính của cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh, được thực hiện bởi tế bào lympho và sản phẩm do chúng tạo ra.

• Tế bào lympho B: có chức năng sản xuất kháng thể, một loại phân tử đặc biệt có khả năng liên kết với các tác nhân gây bệnh và ngăn chặn chúng.
• Tế bào lympho T: có chức năng phát triển thành các tế bào lympho T độc (cytotoxic T cells) để tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh. Ngoài ra, còn có các tế bào lympho T còn có chức năng giúp các tế bào miễn dịch khác bộc lộ các kháng nguyên, giúp tăng cường phản ứng miễn dịch.

Đáp ứng miễn dịch thu được bao gồm hai loại đáp ứng miễn dịch chính: miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào.

• Miễn dịch dịch thể: Đây là quá trình các tế bào lympho B sản xuất kháng thể, để liên kết và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh, như vi khuẩn, virus và nấm.
• Miễn dịch tế bào: Đây là quá trình mà tế bào T độc sẽ giết các tế bào bị nhiễm bệnh hoặc ung thư. Các tế bào T khác sẽ hoạt hoá các đại thực bào, tế bào B để tiêu diệt các tác nhân gây bệnh.

Một số bệnh lý liên quan đến miễn dịch thu được như: Hội chứng Digeorge (Suy giảm miễn dịch tế bào T và suy tuyến giáp), bệnh lý suy giảm miễn dịch kết hợp nghiêm trọng (SCID),…

3. Ứng dụng trong lĩnh vực y học

Miễn dịch học là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trong y học, có vai trò quan trọng trong việc xác định và chẩn đoán các bệnh lý liên quan đến hệ miễn dịch. Các kỹ thuật chẩn đoán miễn dịch, như phát hiện kháng thể và tế bào miễn dịch, đã trở nên rất quan trọng trong việc chẩn đoán các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch. Có thể kể đến như phương pháp ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay) được sử dụng để phát hiện kháng thể đối với virus SARS-CoV-2, giúp xác định nhanh chóng và chính xác các trường hợp mắc COVID-19.

Ngoài ra, miễn dịch học còn có vai trò quan trọng trong phòng ngừa và điều trị các bệnh tật, đặc biệt trong việc sản xuất vắc-xin và thuốc. Ngày nay, các vắc-xin phòng ngừa bệnh cúm đã được chứng minh là hiệu quả trong giảm tỷ lệ mắc bệnh của cộng đồng. Các phương pháp điều trị mới đang được nghiên cứu cho các bệnh lý miễn dịch thích ứng, như bệnh lupus và bệnh tăng sinh tế bào B, đang cho kết quả tích cực.

4. Kết luận

Miễn dịch học là một lĩnh vực nghiên cứu cốt yếu trong y học, liên quan chặt chẽ đến quá trình xác định, chẩn đoán, phòng ngừa và điều trị các bệnh miễn dịch. Hệ miễn dịch là một hệ thống phức tạp bao gồm các tế bào và phân tử, có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.

Các độc giả có thể truy cập vào trang web vinmecdr.com, để tham khảo thêm những bài viết chuyên sâu về hệ miễn dịch của cơ thể con người.

Tài liệu tham khảo
Abul K Abbas, Andrew H. Lichtman, and Shiv Oillai. 2021. Cellular and Molecular Immunology. 10th ed.