Độc tố botulinum là một loại độc tố do vi khuẩn Clostridium botulinum sản xuất và có khả năng gây ra tình trạng liệt cơ và khó thở. Tình trạng này có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như suy hô hấp, suy tim và tử vong. Cập nhập điều trị ngộ độc Botulinum là rất quan trọng trong việc giảm thiểu các biến chứng do độc tố botulinum gây nên.
1. Nguyên tắc điều trị ngộ độc Botulinum
– Cấp cứu và hồi sức hô hấp là chính: phát hiện sớm tình trạng liệt cơ hô hấp, kiểm soát đường thở, thở máy và các vấn đề hồi sức kèm theo.
– Dùng thuốc giải độc đặc hiệu càng sớm càng tốt khi đã có chỉ định.
– Báo các cơ quan chức năng cùng phối hợp giải quyết
2. Các biện pháp cụ thể
2.1. Tiếp nhận bệnh nhân
a) Triệu chứng nhiễm độc rõ (yếu cơ rõ, liệt cơ), bất kể nguồn thực phẩm và thời điểm ăn, uống: nhập viện
b) Nguồn thực phẩm gây ngộ độc đã được xác định
* Sau ăn lần cuối cùng quá 8 ngày
– Bệnh nhân không có triệu chứng: bệnh nhân không bị ngộ độc.
– Có triệu chứng nhưng nhẹ (mệt mỏi, suy nhược): nhập viện nếu triệu chứng đang tiến triển nặng dần, nếu tình trạng không thay đổi hoặc đang có xu hướng cải thiện dần có thể cho bệnh nhân về điều trị và theo dõi tại y tế cơ sở sau khi đã đánh giá đầy đủ.
* Sau ăn lần cuối trong vòng 8 ngày: nhập viện đánh giá và theo dõi nếu bệnh nhân có triệu chứng. Cho về, kê đơn than hoạt và thuốc nhuận tràng nếu không có triệu chứng, hướng dẫn theo dõi tại nhà và khám tại cơ sở y tế gần nhất (sau khi đã đánh giá đầy đủ).
2.2. Tẩy độc
– Gây nôn: nếu bệnh nhân mới ăn nguồn thực phẩm nghi ngờ
– Than hoạt: phần lớn bệnh nhân đến viện muộn, tuy nhiên nên dùng do các độc tố cùng vi khuẩn vẫn tồn tại trong đường tiêu hóa nhiều giờ tới nhiều ngày sau. Liều dùng 1g/kg, kết hợp sorbitol với liều tương đương liều than hoạt.
2.3. Điều trị triệu chứng
Bệnh nhân cần được theo dõi sát, đặc biệt tình trạng liệt các cơ và tình trạng hô hấp.
a) Suy hô hấp: xử trí tùy theo mức độ
– Liệt hầu họng, ho khạc kém, ứ đọng đờm rãi: hút đờm rãi, nằm nghiêng, đặt ống thông dạ dày cho ăn. Nên đặt nội khí quản sớm bảo vệ đường thở.
– Suy hô hấp: đặt nội khí quản, thở máy.
– Hồi sức, thở máy như với các trường hợp do bệnh lý thần kinh cơ.
– Chuẩn bị sẵn các biện pháp sẽ áp dụng với thở máy dài ngày.
b) Tiêu hóa
– Bệnh nhân thường có giảm nhu động ruột, liệt ruột cơ năng trong khi trong đường tiêu hóa có thể còn bào tử vi khuẩn gây bệnh.
– Theo dõi sát nhu động ruột, tình trạng tiêu hóa thức ăn, đại tiện, kali máu.
– Bù kali máu nếu hạ kali.
– Metoclopramide:
+ Người lớn 10mg/lần, 3 lần/ngày, tiêm tĩnh mạch.
+ Trẻ em: 0,1mg/kg/lần, 3 lần/ngày, tiêm tĩnh mạch.
– Điều trị táo bón: có thể dùng sorbitol: 1g/kg, uống, tạm ngừng nếu ỉa chảy.
– Bệnh nhân trẻ nhỏ, người cao tuổi, ăn uống phải thực phẩm có độc tố trong khi đang dùng kháng sinh (nguy cơ bào tử vi khuẩn phát triển trong đường tiêu hóa): nên uống men tiêu hóa.
– Chế độ ăn: tăng cường chất xơ.
– Các biện pháp kích thích, tăng nhu động ruột: tăng vận động thụ động, lý liệu pháp, xoa bụng.
c) Phòng, điều trị các biến chứng
– Nhiễm khuẩn bệnh viện
– Chống loét, vệ sinh cơ thể bệnh nhân
2.4. Thuốc giải độc
– Giải độc tố botulinum là các mảnh kháng thể/kháng thể trung hòa đặc hiệu độc tố botulinum. Thuốc cần có đủ các thành phần kháng thể/mảnh kháng thể trung hòa các thành phần độc tố tương ứng có thể gây ngộ độc trên người. Về lý thuyết thuốc chỉ có tác dụng với các độc tố còn tự do, không có tác dụng với các độc tố đã gắn tại thần kinh, do đó không thể ngay lập tức đảo ngược lại các triệu chứng liệt đã xảy ra. Tuy nhiên, thuốc có thể ngăn ngộ độc tiến triển nặng lên và rút ngắn đáng kể thời gian ngộ độc, giảm thời gian thở máy, hồi sức và thời gian nằm viện.
– Thuốc được xếp vào loại thuốc hiếm, thuốc mồ côi, số lượng chế phẩm thuốc giải độc tố botulinum được lưu hành mức độ hạn chế trong chương trình dự trữ thuốc hiếm của các quốc gia. Chế phẩm đã được đề cập nhiều trong các tài liệu hướng dẫn gần đây và ưu tiên sử dụng hiện nay là Botulism Antitoxin Heptavalent (sản xuất từ ngựa, là các mảnh kháng thể F(ab’)2 trung hòa các độc tố botulinum type A, B, C, D, E, F, và G).
a) Chỉ định
– Ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum khi có triệu chứng rõ, càng sớm càng hiệu quả, tốt nhất là trước khi các triệu chứng chuyển sang nặng, tuy nhiên thuốc có thể được chỉ định ở bất kỳ giai đoạn nào của ngộ độc khi tình trạng bệnh nhân còn nặng.
– Không chờ đợi kết quả các xét nghiệm độc tố hoặc nuôi cấy vi khuẩn mới chỉ định dùng cho bệnh nhân.
b) Thận trọng: đặc biệt với người dị ứng với các chế phẩm sinh học từ ngựa (cần hỏi tiền sử dị ứng). Người có cơ địa dị ứng (hen, tiền sử dị ứng, mày đay, sẩn ngứa, chàm, viêm mũi dị ứng).
c) Liều và cách dùng
– Có thể dùng corticoid trước để dự phòng phản ứng dị ứng.
– Người 17 tuổi trở lên: liều 1 lọ, bất kể cân nặng của bệnh nhân, pha với dung dịch natri clorua 0,9%, tỷ lệ 1:10, truyền tĩnh mạch: tốc độ ban đầu 0,5ml/phút, theo dõi nếu không có bất thường, tăng tốc độ gấp đôi sau mỗi 30 phút, đảm bảo tốc độ không quá 2ml/phút.
– Người từ 1-16 tuổi: dùng liều theo cân nặng, theo tỷ lệ phần trăm so với liều của người lớn (liều người lớn là 1 lọ). Cách pha lấy toàn bộ lọ thuốc và pha như trên, sau đó lấy ra lượng thuốc đúng bằng liều đã được tính theo cân nặng của bệnh nhân. Liều dùng cụ thể như sau:
Bảng Liều thuốc giải độc Botulism Antitoxin Heptavalent dành cho trẻ em
|
Cân nặng bệnh nhân (kg) |
Tỷ lệ phần trăm so với liều người lớn (%) |
|
10- 14 |
20 |
|
15 – 19 |
30 |
|
20 – 24 |
40 |
|
25 – 29 |
50 |
|
30 – 34 |
60 |
|
35 – 39 |
65 |
|
40 – 44 |
70 |
|
45 – 49 |
75 |
|
50 – 54 |
80 |
|
≥55 |
100 |
– Trẻ < 1 tuổi: dùng liều bằng 10% liều của người lớn, tương đương 10% của 1 lọ thuốc giải độc. Cách pha như trên, tốc độ truyền 0,01ml/kg/phút, sau đó theo dõi sát nếu không có bất thường, cứ mỗi 30 phút tăng liều thêm 0,01ml/kg/phút đảm bảo tốc độ tối đa không quá 0,03ml/kg/phút.
2.5. Phối hợp với các cơ quan chức năng
Thông báo ngay cho các cơ quan chức năng (cơ quan y tế dự phòng, an toàn thực phẩm, cơ sở y tế quản lý của khu vực,…) khi có bệnh nhân nghi ngờ bị ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum.
3. Tiên lượng và biến chứng
a) Tiên lượng
Ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là ngộ độc nặng, tỷ lệ tử vong cao, thời gian liệt kéo dài. Thời gian thở máy cần trung bình khoảng 2 tháng sau đó mới có thể cai thở máy, tuy nhiên bệnh nhân cần nhiều tháng để hồi phục.
b) Biến chứng: các biến chứng chính
– Nhiễm trùng bệnh viện, đặc biệt viêm phổi và các biến chứng của thở máy.
– Các biến chứng do bất động, nằm kéo dài, loét
– Liệt ruột, táo bón, trào ngược, sặc phổi.
4. Phòng bệnh
– Với các cơ quan chức năng: tăng cường công tác kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm.
– Với người dân:
+ Chọn các sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, có tiêu chuẩn chất lượng và an toàn được công nhận.
+ Thận trọng với các thực phẩm đóng kín như trên nhưng có mùi hoặc màu sắc thay đổi, hoặc có vị thay đổi khác thường (ví dụ sữa chua nhưng không còn vị chua bình thường).
+ Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá (chỉ có nhiệt độ đông đá mới làm vi khuẩn ngừng phát triển và không sinh độc tố).
+ Ưu tiên ăn các thực phẩm mới chế biến, mới nấu chín. Lưu ý nấu chín sẽ phá hủy độc tố botulinum (nếu không may có trong thực phẩm).
+ Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối,…): bạn cần đảm bảo phải chua, mặn. Khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.
Việc cập nhập các thông tin mới nhất về điều trị ngộ độc botulinum là rất quan trọng để đảm bảo cho các bác sĩ và nhân viên y tế có đầy đủ kiến thức và kỹ năng nhằm cải thiện kết quả điều trị và giảm thiểu các biến chứng nghiêm trọng. Ngoài ra, cập nhập điều trị cũng giúp cho các bệnh nhân có ngộ độc botulinum được điều trị đúng cách và nhanh chóng phục hồi sức khỏe.
Nguồn tham khảo: Bộ Y tế
Leave a Reply